Leśny Bank Genów Kostrzyca - w ochronie różnorodności biologicznej
Kiełkowanie nasion sosny zwyczajnej. Fot. z archiwum LBG
W 1995 r. w małej miejscowości Miłków u podnóża Karkonoszy został wybudowany Leśny Bank Genów Kostrzyca. O wyborze lokalizacji zdecydowała bliskość drzewostanów dotkniętych klęską nagłego i wielkoskalowego załamania się stabilności drzewostanów iglastych. Tutaj w okolicznych lasach na przełomie lat 70-tych i 80-tych nastąpiło ogromne w skali Europy zamieranie drzewostanów wywołane imisjami tlenków siarki i azotu pochodzącymi z okolicznych zakładów przemysłowych. Było ono tak duże, że w roku 1982 ogłoszono stan klęski ekologicznej w dawnym województwie jeleniogórskim. W całych Sudetach klęska ekologiczna objęła obszar około 15 tys. ha i zagroziła istnieniu populacji jodły pospolitej oraz świerka pospolitego.
Już na etapie projektu Leśnego Banku Genów Kostrzyca przewidziano utworzenie nowoczesnej w skali Polski i Europy placówki, nastawionej na gromadzenie i ochronę zasobów genowych rodzimych gatunków drzew i krzewów leśnych, a także zagrożonych gatunków roślin zielnych.
Leśny Bank Genów Kostrzyca jest jednostką Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe i zabezpiecza dla przyszłych pokoleń zasoby genowe. Od roku 1996 gromadzone są tutaj nasiona, które pochodzą z drzew, krzewów i roślin runa leśnego. Zasoby genowe w postaci nasion lub innych części roślin pochodzą z terenu Lasów Państwowych, parków narodowych i obszarów innych form własności.
Aby nasiona mogły trafić do długookresowego przechowywania muszą przejść odpowiednią drogę. W pierwszym etapie do wyłuszczarni dostarczane są szyszki, owoce lub nasiona. Tutaj przy pomocy odpowiednich urządzeń poddawane są procesom: wyłuszczania, doczyszczania i odskrzydlania, a także dosuszania. Kolejny bardzo ważny etap to oceny nasion, które są przeprowadzane w Stacji Oceny Nasion. Oceny nasion wykonywane są przed zbiorem, kontrolnie w trakcie przechowywania, a także bezpośrednio przed siewem. To od wyników oceny nasion zależy czy nasiona zostaną przeznaczone do długookresowego przechowania.
Następnie nasiona są zamykane w szczelnie zamkniętych pojemnikach i umieszczane w komorach chłodniczych. Czas przechowywania uzależniony jest od gatunku i może trwać od 5 do 30 lat. Pojemniki z nasionami są przechowywane w komorach chłodniczych, w temperaturze -10 ºC lub -20 ºC. Nasiona pochodzą z gatunków drzew lasotwórczych, takich jak: sosna zwyczajna, świerk pospolity, modrzew europejski, olsza czarna, buk zwyczajny, jesion wyniosły. Pozostałe gatunki to rośliny rzadkie i chronione, wpisane m.in. do Polskiej Czerwonej Księgi Roślin.
Nasiona drzew leśnych, ze szczególnym uwzględnieniem gatunków biocenotycznych, nieregularnie obradzających, ginących i zagrożonych, przechowywane są w zbiornikach kriogenicznych wypełnionych ciekłym azotem w temperaturze -196ºC lub jego parami w temperaturze poniżej -150ºC. Zasoby kriogeniczne reprezentowane są przez następujące rodzaje drzew: buk, dąb, brzoza, olsza, grab, lipa, jesion, wiąz, czereśnia, jodła, olsza oraz rośliny chronione i zagrożone (głównie rośliny zielne).Na dzień dzisiejszy przechowywane są w LBG Kostrzyca nasiona 271 gatunków roślin.
Na przestrzeni lat Leśny Bank Genów Kostrzyca znacznie poszerzył zakres swojej działalności. W 2007 r. została otwarta Pracownia Analizy DNA. Zajmuje się ona m.in. weryfikacją pochodzenia przechowywanych nasion, weryfikacją pochodzenia szczepów na plantacjach nasiennych, weryfikacją pochodzenia materiału dowodowego w postępowaniach dotyczących kradzieży drewna oraz badania zmienności genetycznej populacji drzew biocenotycznych.
W ramach Pracowni Analizy DNA funkcjonuje Laboratorium Tkanek Zwierzęcych, w którym realizowany jest obecnie projekt „Czynnej ochrony cietrzewia na gruntach w zarządzie Lasów Państwowych”. Głównym celem projektu jest zachowanie krajowej populacji cietrzewia, poprzez stworzenie nowych stanowisk lęgowych oraz utrzymanie istniejących. W pracowni tej znajduje się także herbarium. Ze względu na fakt, iż próby DNA bez przypisanego do nich okazu zielnikowego mają ograniczoną wartość w barkodowaniu DNA, w ramach prowadzonych badań zabezpieczono, oprócz fragmentów tkanek, również okazy zielnikowe. Wśród nich znajdują się nie tylko okazy należące do roślin kwiatowych, ale również przedstawiciele mszaków, widłaków i paprotników. Elektroniczne wersje okazów zielnikowych wykorzystano w badaniach związanych z barkodowaniem DNA, m.in. poprzez umieszczenie ich w internetowej bazie danych Systemu BOLD (Barcode of Life Data System).
Leśny Bank Genów Kostrzyca zajmuje się również produkcją biopreparatu mikoryzowego na bazie grzyba włośnianka rosista. Mikoryza jest powszechnie występującym zjawiskiem współżycia grzyba z korzeniami lub innymi organami roślin naczyniowych. Obie strony czerpią korzyści z tej symbiozy. Dzięki niej roślina pobiera więcej składników odżywczych z gleby oraz jest chroniona przed szkodliwym działaniem grzybów patogenicznych, natomiast grzyb korzysta z glukozy - produktu fotosyntezy. Biopreparat mikoryzowy produkowany jest na potrzeby jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych do sterowanej mikoryzacji sadzonek w szkółkach, zgodnie z programem Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych. Dzięki zastosowaniu biopreparatu sadzonka ma większą odporność na choroby korzeniowe, ma możliwość lepszego zaopatrzenia w wodę i sole mineralne oraz lepiej się ukorzenia. Biopreparat mikoryzowy jest wykorzystywany do odnowień m.in. gruntów poklęskowych i zdegradowanych.
Leśny Bank Genów Kostrzyca realizuje ponadto wiele interesujących projektów, prowadzi zajęcia z zakresu edukacji przyrodniczo-leśnej dla wszystkich grup wiekowych, bezpłatnie udostępnia do zwiedzania teren Arboretum oraz wynajmuje pokoje gościnne, gdzie można wypocząć w ciszy korzystając z pięknego widoku na Karkonosze.
Więcej informacji na stronie: www.lbg.lasy.gov.pl, www.barkodowanie.pl