Skarb średzki w Muzeum Narodowym

     Jeden z najcenniejszych skarbów odnalezionych w Europie w XX w. przez ostatnie trzy miesiące roku można będzie oglądać w Muzeum Narodowym we Wrocławiu. Zwiedzający zobaczą m.in. wyjątkowej klasy koronę wykonaną w XIV w., zaponę oraz złote zawieszki z końca XII w. W tym roku mija 20 lat od pierwszej publicznej prezentacji skarbu średzkiego.

     Każde muzeum ma to „coś”, co czyni go niezwykłym, jedynym w swoim rodzaju, godnym odwiedzenia – mówi  Piotr Oszczanowski, dyrektor Muzeum Narodowego we Wrocławiu.  Muzeum Narodowe we Wrocławiu, chociaż takich wartych podziwiana zabytków ma sporo, to jednak świadome jest tego, że klasa artystyczna i historyczna artefaktów wchodzących w skład skarbu średzkiego jest poza wszelką konkurencją. To bezcenny relikt dawnej kultury dworskiej, arcydzieło sztuki złotniczej, przejaw niezwykłych ambicji i jakże wysublimowanego gustu, to jedna z najbardziej fascynujących historii towarzysząca jego odkryciu i wreszcie w dalszym ciągu – chociaż wiemy już doprawdy sporo na ten temat – ustawicznie intrygująca nas zagadka jego pochodzenia. Wszystko to sprawia, że te klejnoty i towarzyszące im monety stały się dla nas czymś bezcennym. W tym roku obchodzimy okrągłą rocznicę 20-lecia pierwszej publicznej prezentacji skarbu średzkiego w naszym muzeum. Ta w 1997 r., jak i każda kolejna dostarczała nam wyjątkowych wrażeń i doznań estetycznych. Skarb potrafi widza oczarować, wzbudzić w nim szacunek dla czasów dawno minionych, pozwala mu podziwiać talent ludzkich rąk. Niech i tym razem obcowanie z nim w Muzeum Narodowym we Wrocławiu będzie jedyną w swoim rodzaju przyjemnością. W tym celu został on przecież stworzony! Dlatego też tak bardzo chcemy go Państwu prezentować!

     Korona jest najcenniejszą częścią skarbu średzkiego. Jest klejnotem kobiecym zamówionym z okazji ślubu, na co wskazuje motyw pierścieni – oznaka małżeńskiego zobowiązania i symbol dobrej wróżby. Należała do królowych czeskich a  jej ostatnią właścicielką mogła być Blanka de Valois, pierwsza żona Karola IV Luksemburskiego. Bezcenny zabytek powstał w początkach XIV w. Jest jedyną istniejącą dziś średniowieczną koroną tego rodzaju, a niezwykle wysoka jakość pracy złotnika nadaje jej wyjątkową wartość.

Zawieszka i zapona - fragment skarbu średzkiego
 

     Drugim pod względem wartości klejnotem jest kolista zapona, ozdobiona pośrodku kameą z chalcedonu, z przedstawieniem cesarskiego orła. Dookoła kamei oraz na zewnętrznym kręgu zapony umieszczone są szlachetne kamienie – granaty i szmaragdy. W kręgu zewnętrznym zachował się szafir oraz perły w wieńcach szmaragdów i granatów. Zapony takie służyły do spinania ceremonialnych, płaszczy dworskich oraz szat koronacyjnych i liturgicznych.

     Na wystawie pokazane zostaną również dwie złote zawieszki z końca XII w. używane jako ozdoba głowy kobiecej (zdobione filigranem oraz szafirami, cytrynami, granatami i perłami), druga skromniejsza para zawieszek, zapinka z figurką ptaka, złote pierścienie, taśma zdobnicza przeznaczona do okuwania cennych przedmiotów oraz złote i srebrne monety. Zaprezentowane będą także elementy skarbu odzyskane z rąk prywatnych w 2005 r.

Historia odnalezienia skarbu średzkiego

     W maju 1988 r. na podmiejskim wysypisku w Środzie Śląskiej odnaleziono złote przedmioty, które trafiły tam wraz z ziemią i gruzem z prac rozbiórkowych prowadzonych na terenie Starego Miasta. Wiadomość o odkryciu przyciągnęła wkrótce poszukiwaczy amatorów i dotarła do służb archeologicznych. W wyniku przeprowadzonej akcji odzyskano złote i srebrne przedmioty, które po scaleniu stworzyły unikatowej wartości zespół średniowiecznych klejnotów i monet.

     Miejsce i prawdopodobny czas ukrycia drogocennych przedmiotów – przed połową XIV w. – oraz charakter klejnotów pozwalają przypuszczać, że stanowiły one bankowy depozyt zastawny pochodzący z Pragi, z królewskiego skarbca Luksemburgów. Precjoza znalazły się na Śląsku, należącym wówczas do Korony Czeskiej,  za panowania Karola IV. Wiadomo, że władca ten, w potrzebach kampanii politycznej prowadzonej dla uzyskania tytułu cesarza, zaciągał pożyczki u żydowskich bankierów w Środzie Śląskiej.

     Skarb został przekazany do zbiorów Muzeum Narodowego we Wrocławiu i po raz pierwszy pokazany tam w 1997 r., następnie trafił jako depozyt do Muzeum Regionalnego w Środzie Śląskiej. Co roku skarb prezentowany jest w Środzie Śląskiej od stycznia do końca września, natomiast we wrocławskim Muzeum Narodowym można go oglądać przez ostatnie trzy miesiące w roku.

[Muzeum Narodowe we Wrocławiu]