W kręgu historii i archiwistyki

     Książka z kilkunastu artykułami o charakterze naukowym przypomina nadprogramowy tom „Rocznika Jeleniogórskiego”, a wydana została dla uczczenia jubileuszu lubianego i cenionego archiwisty jeleniogórskiego CZESŁAWA MARGASA, który wprawdzie już dość dawno pożegnał się ze swoją pracą zawodową, wszakże aktywności społecznej i pisarskiej wcale nie odłożył, bo co rok obdarza swoich czytelników kolejną bieżącą kroniką miasta.

     Tom otwiera laudacja Jubilata, bibliografia Jego prac, wykaz opracowanych przez Niego zespołów archiwalnych i wreszcie spis gratulujących. Dalej następujące artykuły:

     Biografistyka – perspektywy rozwoju i ograniczenia. Aspekt metodologiczny i źródłoznawczy Jana Ryszarda Sielezina jest teoretycznym esejem historycznym.

     Max Göbel i Emil Krönig – dwa pierwsi kierownicy jeleniogórskiego Archiwum Miejskiego Ivo Łaborewicza. Autor przywołuje pamięć dwóch niemieckich archiwistów jeleniogórskich:. Przypomina, że podczas wojny wywieziono stąd najcenniejsze tutejsze archiwalia, a na ich miejsce sprowadzono ogólnie dostępny księgozbiór.

     Kronikarze i kroniki Jeleniej Góry Anny Borys. Jest to przypomnienie czterech historycznych kronikarzy miasta, których dzieła zostały przetłumaczone na język polski i wydane w formie książkowej.

     Zasób polskich archiwów państwowych w publikowanych przewodnikach Anny Laszuk. W artykule o istocie zasobów archiwalnych w poszczególnych miastach (regionach), o możliwości ich wykorzystywania, o strukturze archiwów, o przewodnikach po zasobach (i ich braku w wielu archiwach), o karcie informacyjnej, o technice informatycznej i mikrofilmach.

     Powojenna odyseja archiwum Gerharta Hauptmanna Krzysztofa A. Kuczyńskiego. W 1928 r. zlecono uporządkowanie domowego archiwum pisarza Ludwigowi Jaunerowi, który je prowadził do 1935 r., a po nim inni. Hauptmann w swoim testamencie polecił, by spuścizna pozostała zwarta. Jednak pod koniec wojny 8 skrzyń dokumentów wywieziono do Kaibnitz w strefie amerykańskiej, reszta po śmierci razem z ciałem pisarza powędrowała do Niemiec. Dokumenty z Kaibnitz zabrał do Partenkirchen syn pisarza Benvenuto. Po latach wdowa po pisarzu sprzedała całą dokumentację berlińskiej Staatsbibliothek, gdzie połączona, została zdigitalizowana i udostępniona.

     Edward Kozikowski – zapomniany poeta Beskidów i Karkonoszy Henryka Gradkowskiego. Szkic o poecie przedwojennego „Czartaka”, związanym po 1945 r. z Kotliną Jeleniogórską.

     800-lecie piwowarstwa na Śląsku w świetle dokumentów zachowanych Archiwum Państwowym we Wrocławiu Romana Stelmacha. Artykuł o interesach na piwie, o korzyściach, jakie osiągano na całym terenie Dolnego Śląska od średniowiecza do współczesności.

     Postawy duchowieństwa katolickiego wobec systemu komunistycznemu na Dolnym Śląsku w latach 1944-1956. Zarys problemu Janusza Stefaniaka. Autor zauważa udział w repolonizacji Dolnego Śląska przez duchownych, ale już niechęć do uwiarygodniania nowej władzy. Kościół jako jedyny, pozostający poza kontrolą państwa, stał się celem ataku. Działalność antykościelna i laicyzacja rozpoczęła się na dobre od 1948 r. Stosowano różnicowanie duchownych (księża patrioci). W r. 1950 powstał Urząd ds. Wyznań, którego celem była walka z klerem. Na Dolnym Śląsku wyznaczono równoległą hierarchię władz kościelnych (ks. Kazimierz Lagosz), przy pomocy której usiłowano rozbijać jedność wiernych. Stosowano różne restrykcje, np. przymus ślubowania lojalności księży. Odwrót nastąpił po październiku 1956 r.

     Jelenia Góra 1952. Miasto i region oczami bezpieki Roberta Klementowskiego. „Służby” miały obowiązek zbierać informacje o prawdziwych nastrojach społeczeństwa i informować władze polityczne. Rozciągały opiekę nad środowiskami potencjalnie obcymi ideowo., dokumentowały wszelkie ich podejrzane działania. Po wojnie byli to przede wszystkim ludzie podziemia antyfaszystowskiego. Władze domagały się od bezpieki wyników, które niekiedy były sztucznie produkowane. Celowo mieszano zarzuty kryminalne i polityczne.

     Ukraińcy i Łemkowie w powiecie bolesławieckim w 1948 r. Adama Banieckiego. W r. 1948 z powiatu oleśnickiego i trzebnickiego wtórnie przeniesiono 486 osób z inwentarzem, pochodzących z powiatów Lesko i Gorlice. Polecono ich uwłaszczyć, by mieli pewność pozostania w nowym miejscu. To przeniesienie nie było korzystne, ponieważ teren został już wcześniej częściowo rozszabrowany i zdewastowany. Państwo pomagało przy remontach gospodarstw.

     Ideowe inspiracje polskiego ruch ludowego w XIX i XX wieku Krystyny Rogaczewskiej. Wieki poniżania spowodowały kompleks niższości ludności wiejskiej. Działalność społeczna mozolnie zmieniała tę sytuację. Przeszkodą analfabetyzm, wrogość kleru, rozwarstwienie, rozproszenie środowiska. W każdym z zaborów były inne warunki, toteż stosowano różne rozwiązania organizacyjne. W II Rzeczpospolitej wspólne było odrzucenie Polski szlacheckiej i oświata dla wsi.

     Początki tworzenia dyplomacji Unii Europejskiej przez Catherine Ashton Sławomira Niedźwieckiego. Artykuł o utworzeniu służb dyplomatycznych UE, historia wyboru C. Ashton, Europejska Służba Działań Zewnętrznych.

     Książka została starannie wydana, opatrzona w okładkę nasuwającą skojarzenia z archiwaliami, na końcu dołączono kilka zdjęć Jubilata w otoczeniu rodziny i przyjaciół.

Romuald Witczak

W kręgu historii i archiwistyki. Księga jubileuszowa ofiarowana Czesławowi Margasowi w dziewięćdziesiątą rocznicę urodzin. Red. Ryszard Sielezin, Ad Rem, Jelenia Góra 2015, ss. 176