Szlak Kurierów Solidarności w Górach Złotych

     Projekt Szlak Kurierów Solidarności w Górach Złotych zostaje zainicjowany w roku XXX-lecia Sierpnia '80. Ruchu wolnościowego, który zapoczątkował obalenie komunizmu w naszej części Europy. Założyciele Solidarności Polsko-Czechosłowackiej czerpali bezpośrednią inspirację z Posłania I Zjazdu Delegatów NSZZ Solidarność do Ludzi Pracy Europy Wschodniej. A w praktycznej działalności nawiązywali do tradycji górskich spotkań przedstawicieli Karty '77 i KSS KOR zorganizowanych na Drodze Przyjaźni - granicznym szlaku biegnącym głównym grzbietem Karkonoszy wiosną i jesienią 1978 roku.

     Górskie szlaki turystyczne znakowane wzdłuż granicy polsko-czechosłowackiej stanowiły swoisty azyl dla ludzi sprzeciwiających się opresjom komunistycznego reżimu. Ludzi wolnych mimo prześladowań i pozbawienia ich możliwości wyjazdów zagranicznych. W symbolicznym sensie te formy bezprecedensowej współpracy opozycji demokratycznej w państwach bloku komunistycznego były rodzajem intuicyjnej a prekursorskiej realizacji fundamentalnych zasad Unii Europejskie: społeczeństwa obywatelskiego oraz obywatelskiej dyplomacji. Było to nasze "małe Schengen", na dekadę przed podpisaniem traktatu.

     Realizacja Projektu Szlaku przybliży społeczeństwu, nie tylko polskiemu, pasjonującą a niemal zupełnie nieznaną, historię współpracy polskich, czeskich i słowackich działaczy opozycji demokratycznej w II połowie latach 80-tych minionego wieku, którzy z końcem tej dekady objęli najbardziej eksponowane urzędy w naszych państwach i wtedy, dyskutowane wcześniej na górskich szlakach, idee mogli zrealizować w praktyce. Takim był właśnie projekt Grupy Wyszehradzkiej odnoszący się do opozycyjnego rozdziału współpracy Solidarności Polsko-Czechosłowackiej i Polsko-Węgierskiej.

     Projekt: Szlak Kurierów Solidarności w Górach Złotych będzie realizowany w okolicach Lądka Zdroju i Stronia Śląskiego w Powiecie Kłodzkim na terenie Województwa Dolnośląskiego. W sensie geograficznym Góry Złote są pasmem Sudetów Wschodnich położonym w północno-wschodniej części Ziemi Kłodzkiej.

     Istotą działalności Solidarności Polsko-Czechosłowackiej była realna współpraca ludzi przeciwstawiających się opresjom komunistycznego reżimu w PRL i CSRS. Z tej racji projekt ten będzie realizowany również po czeskiej stronie w rejonie miasta Javornik położonego u stóp Rychlebskich Hor, w bezpośrednim sąsiedztwie Lądka Zdroju.

     W drugiej połowie lat 80-tych ubiegłego wieku działania kurierskie Solidarności Polsko-Czechosłowackiej zostały wyprowadzone z symbolicznego i tradycyjnego miejsca spotkań na Drodze Przyjaźni w Karkonoszach. Nasz wybór padł wówczas na Sudety Wschodnie i ich zalesione grzbiety. Na tych terenach łatwiej było zachować anonimowość, a inwigilacja ze strony służb bezpieczeństwa i wojsk ochrony granic nie była tak prosta, jak na wyeksponowanych i pozbawionych osłony lasów szlakach turystycznych głównego grzbietu Karkonoszy.

     Działalność i współpraca osób związanych z Solidarnością Polsko-Czechosłowacką w czasie reżimu komunistycznego była prekursorska wobec późniejszych inicjatyw międzynarodowych realizowanych po przemianach demokratycznych w 1989 roku. Romantyczne marzenia "spiskowców z gór" znalazły swoją praktyczną realizację w powołaniu Grupy Wyszehradzkiej, platformy współpracy czterech państw Europy Środkowej. Ta bliska, w sensie czasowym, historia jest niemal zupełnie nieznana z uwagi na dynamikę współczesnych przemian i brak refleksji pozwalającej z historycznej perspektywy zdefiniować procesy, które doprowadziły do Jesieni Narodów Europy Środkowej i Wschodniej w 1989 roku.

     Realizacja naszego Projektu przybliży wiedzę o tej mało znanej karcie historii oraz przedstawi ją w atrakcyjnej formie, która przez swój multimedialny charakter będzie zajmująca i zrozumiała dla różnych środowisk i grup wiekowych użytkowników oraz odbiorców naszej oferty. Poza efektem popularyzacji idei i myśli o Europie, Projekt nakierowany jest na stworzenie nowego produktu turystycznego ukazującego pierwszoplanowe osobistości polskiego, czeskiego i słowackiego życia publicznego w zupełnie nowym i nieznanym kontekście.

     Projekt będzie realizowany we współpracy z młodzieżą szkolną, dla której ma stanowić swoistą formą edukacji nie tylko historycznej i obywatelskiej, ale również regionalnej (w sensie budowania dumy i tożsamości społeczności lokalnej) i ekologicznej (w sensie opieki nad Szlakiem zgodnie z zasadami kultury uprawiania turystyki górskiej).

     Solidarność Polsko-Czechosłowacka, utworzona na początku lat 80-tych XX wieku, stanowiła wyjątkowy przykład międzynarodowej współpracy opozycji demokratycznej w krajach bloku sowieckiego. W tamtych czasach nie byliśmy w stanie uzmysłowić sobie fenomenu organizacji, którą tworzyliśmy. Spotykając się w górach z czeskimi i słowackim przyjaciółmi żartowaliśmy, że na nowo definiujemy zdezawuowane hasło proletariusze wszystkich krajów łączcie się, ale na pewno nie mieliśmy poczucia, że uczestniczymy w czymś wyjątkowym. Dla nas najważniejsze było bieżące zadanie. Kompletowanie wydawnictw do przerzutu, wyjazd w góry, organizacja spotkań na granicy oraz akcji kurierskich, pomoc dla osób represjonowanych w drugim kraju czy też wzajemne upowszechnianie wiedzy o niezależnych inicjatywach. Te z pozoru prozaiczne działania były naszą największą siłą. Nie poszukiwaliśmy sztucznej ideologii dla uzasadnienia naszej aktywności. Ona wynikała z potrzeby współpracy ze środowiskami o podobnych poglądach, z sympatii dla sąsiedniego kraju czy też z satysfakcji, jaką wolni ludzie odczuwają w czasie górskich wędrówek. Wędrówek po Drodze Przyjaźni w Karkonoszach, która miast łączyć, dzieliła nas kordonem wojsk ochrony pogranicza.

     I jeszcze jeden powód, którego w tamtych latach nie musieliśmy artykułować – sierpień 1968 roku i zaangażowanie, wprawdzie ludowego, ale jednak polskiego wojska w zdławieniu Praskiej Wiosny. Dla mnie i dla wielu moich kolegów z polsko-czechosłowackiego pogranicza było to pierwsze poważne przeżycie, trwałe doświadczenie z pierwszego kontaktu z realną polityką i brutalną siła nieludzkiego systemu.

     W dekadę później ludzie o niezależnych poglądach sformowali pierwsze ugrupowania opozycyjne w naszych państwach. Już w pierwszych latach działania, ludzie ci postrzegli konieczność dialogu z zagranicznymi partnerami czasów komunistycznej beznadziei. Solidarność Polsko-Czechosłowacka stała się naturalną kontynuatorką tradycji pierwszych karkonoskich spotkań przedstawicieli KSS KOR i KARTY ’77 z wiosny i jesieni 1978 roku. Kolejnym impulsem dla naszego powstania i dalszej działalności było Posłanie Delegatów I Zjazdu NSZZ do Ludzi Pracy Europy Wschodniej.

     Ukoronowaniem tego heroicznego okresu w dziejach Solidarności Polsko-Czechosłowackiej było seminarium „Kultura na rozdrożu – Między totalitaryzmem a komercjalizmem” oraz towarzyszący mu Przegląd Niezależnej Kultury Czeskiej i Słowackiej. Obie imprezy zorganizowane zostały w pierwszych dniach listopada 1989 roku we Wrocławiu. Dla kilku tysięcy młodych Czechów i Słowaków wydarzenia te były pierwszą okazją do bezpośredniego kontaktu z twórcami znanymi dotąd jedynie z zachodnich rozgłośni radiowych. Z drugiej strony wrocławski Festiwal był dla nich powiewem wolności czy, jak go określił w kilka tygodni później Prezydent Federacji Vaclav Havel – uwerturą do Aksamitnej Rewolucji w Czechosłowacji.

     Po obaleniu komunizmu zastanawialiśmy się czy kontynuowanie działalności Solidarności Polsko-Czechosłowackiej ma jeszcze sens. Wszak istotą naszej aktywności była realizacja konkretnych zadań, a zadanie nadrzędne stało się faktem – wywalczyliśmy wolność. Niestety nadzieje na realizację naszych marzeń natrafiły na opór polityków. Granice pozostawały zamknięte, górskie szlaki równie mało przyjazne, jak w czasach reżimu. Organizując pierwsze spotkanie Prezydenta Havla z Przewodniczącym Wałęsą ponownie sięgnęliśmy do wcześniej wypracowanych wzorców. Obaj politycy spotkali się 17 marca 1990 roku na Przełęczy Karkonoskiej. W odróżnieniu od czasów sprzed Jesieni Narodów, nie musieliśmy debatować w plenerze, ale w czeskim i polskim schronisku. Pół roku po tym spotkaniu ze smutkiem przekonaliśmy się, że nie przyczyniło się ono do poluzowania absurdalnych utrudnień w przekraczaniu granicy między naszymi krajami. Dlatego jesienią 1990 roku przeprowadziliśmy cykl demonstracji pod hasłem „Otwórzcie Granice!”. Na Przełęczy Okraj, Borówkowej Górze i Czantorii swój protest wyraziły tysiące ludzi z obu stron granicy. Domagaliśmy nie tylko odstąpienia od utrudnień we wzajemnej wymianie i przekraczaniu granicy, ale również nowego impulsu płynącego z krajów rządzonych przez „przyjaciół z górskich spotkań”. Chcieliśmy otwarcia przejść na szlakach turystycznych. Niestety, to co dla nas było oczywiste, urzędnikom z Pragi i Warszawy zajęło ponad pół dekady. Uroczystość symbolicznego otwarcia tych przejść odbyła się 21 grudnia 1996 roku na Równi po Śnieżką. Miejscu dla nas szczególnie symbolicznym – miejscu pierwszego spotkania przedstawicieli KSS KOR oraz KARTY ’77 wiosną 1978 roku.

    Obecnie te trójstronne kontakty są realizowane w ramach współpracy samorządów, w strukturach euroregionów, a władze naszych państw deklarują już nie ponadstandardowe stosunki, ale strategiczne partnerstwo. Dlatego nie aspirujemy do miana pierwszoplanowego podmiotu polsko-czesko-słowackich relacji. Pielęgnujemy tradycyjne imprezy realizowane w Cieszynie, Wrocławiu i na Ziemi Kłodzkiej, ale jednocześnie bacznie obserwujemy czy deklaracje stołecznych polityków znajdują przełożenie na warunki współpracy przygranicznej. Czy w ślad za tymi deklaracjami realizowane są ważne przedsięwzięcia infrastrukturalne ułatwiające życie i kontakty przygranicznych społeczności. Dotychczasowe dokonania dają nam pełne prawo do recenzowania projektów i wskazywania miejsc szczególnie uciążliwych zaniedbań. Dlatego uważnie wsłuchujemy się w uwagi tych, dla których pogranicze nie jest tylko obszarem na mapie, ale miejscem codziennego życia, radości i trosk. Naszym szczęściem jest to, że było i jest nam dane wspólnie przemierzać SZLAK DO WOLNOŚCI.

     Obecnym Projektem Szlaku Kurierów Solidarności w Górach Złotych inicjujemy przedsięwzięcie, które w naszym zamyśle powinno terytorialnie objąć całe polsko-czesko-słowackie pogranicze i udokumentować pasjonującą historię niezależnych kontaktów realizowanych na tych terenach... nie tylko w czasie dwóch ostatnich dekad komunistycznego reżimu.

     Projekt historycznego Szlaku Kurierów Solidarności w Górach Złotych jest równie unikatowy w skali Europy, jak bezprecedensowa była współpraca polsko-czechosłowackich struktur opozycji demokratycznej w czasach reżimu komunistycznego. Żadne struktury niezależne w innych krajach nie mogły podjąć współpracy międzynarodowej na taka skalę, jak my. Naszym szczęściem był azyl granicznych szlaków turystycznych w górach, który umożliwiał bezpośredni kontakt ludziom, od których zależały losy Europy Środkowej po demokratycznych przemianach zapoczątkowanych Jesienią Narodów w 1989 roku.

     Spotkania zorganizowane w Górach Złotych w II połowie lat 80-tych były nie tylko okazją do rozmowy i wzajemnego poznania późniejszych prezydentów, ministrów i dyplomatów, ale także umożliwiały dyskusje idei i czyniły realną wzajemną współpracę tak w warunkach reżimowych opresji, jak i po upadku komunistycznego systemu. Taka właśnie była geneza powstania politycznej inicjatywy w Europie Środkowej znanej jako Grupa Wyszehradzka.

     Nasz unikatowy Projekt otwiera na terenie Powiatu Kłodzkiego nowe możliwości promocji i zwiększenia ruchu turystycznego. Czas realizacji projektu taż nie jest przypadkowy. W 2010 roku przypada XXX Rocznica Sierpnia '80 i powstania Solidarności. Obchody te będą dedykowane zagranicznym współpracownikom Solidarności w najtrudniejszym okresie stanu wojennego. W porozumieniu z odpowiedzialnym za obchody Europejskim Centrum Solidarności chcemy, aby nasi czescy i słowaccy przyjaciele zostali uhonorowani latem bieżącego roku w Górach Złotych - tam gdzie razem z nami przemierzali wspólne szlaki do wolności.

     Realizacja Projektu, wykorzystującego najnowocześniejsze osiągnięcia techniki i komunikacji, stworzy multimedialny produkt promocji tak europejskich idei, jak i walorów turystycznych Ziemi Kłodzkiej.

     Nasze przedsięwzięcie będzie bardzo mocno promowane przez polskie i czeskie media przekonane do wagi Projektu i zaangażowane w jego pomyślna realizację.

     W naszym Projekcie szczególnie akcentowany jest zrównoważony rozwój zorientowany na poprawę poziomu i jakości życia obecnych i przyszłych pokoleń. Podnosząc zasługi i historyczne dokonania tych, którzy odważyli przeciwstawić się reżimowi i walczyć o wolność dla siebie i przyszłych pokoleń, nie zapominamy o środowisku, w którym żyjemy i w którym będą żyły nasze dzieci.

     Dlatego Projekt zakłada troskę o środowisko naturalne poprzez propagowanie zasad kultury turystyki i szlaku. Te działania edukacyjne skierowane będą do młodzieży szkół podstawowych, które zaprosimy do partnerskiej współpracy przy realizacji Projektu, a następnie do objęcia pieczy nad wybranymi fragmentami Szlaku Kurierów Solidarności w Górach Złotych. W efekcie co kwartał uczniowie partnerskich szkół z obu stron granicy będą przemierzali Szlak dbając o jego stan i porządek, a także wskazując miejsca wymagające poprawy przez osoby koordynujące Projekt. Każdorazowo te praktyczne wycieczki będą kończyły się ogniskiem z udziałem polskiego lub czeskiego uczestnika opozycyjnych akcji z II połowy lat 80-tych ubiegłego wieku. Przy tej okazji będą również organizowane praktyczne zajęcia i pogadanki dotyczące ochrony środowiska, co będzie skutkowało wzrostem świadomości o konieczności ochrony przyrody i korzyściach płynących z zachowania nieskażonego środowiska naturalnego.

     Na zasadzie synergii, realizacja naszego Projektu umożliwi niepowtarzalne zilustrowanie genezy idei politycznej, która stała się trwałym elementem dziedzictwa kulturowego tego obszaru. Idei, która została zrealizowana po przemianach w 1989 roku jako Grupa Wyszehradzka będąca stałym forum współpracy Polski, Republiki Czeskiej, Słowacji i Węgier.

     Finalny efekt Projektu będzie korzystnie skutkował na zwiększenie zamożności mieszkańców tego regionu dzięki napływowi dodatkowych turystów oraz uczestników seminariów i konferencji tak historyków, jak i badaczy rozwoju idei politycznych.

     Szlak będzie ogólnie dostępny, a oferta korzystania z jego infrastruktury zostanie skierowana do wszystkich grup wiekowych i społecznych. Spacerowy charakter ścieżek oraz planowana infrastruktura Szlaku sprawi, że będzie on dostosowany do użytkowania nie tylko przez wykwalifikowanych turystów, ale również przez kuracjuszy i ludzi w podeszłym wieku. Pewne fragmenty Szlaku będą przystosowane dla osób niepełnosprawnych.

     Realizacja Projektu Szlaku będzie angażować edukacyjnie i intelektualnie obywateli (młodzież szkolną, mieszkańców powiatu kłodzkiego oraz turystów i kuracjuszy) poprzez działania oświatowe i popularyzatorskie (organizowanie spotkań i konferencji oraz trwałe umieszczone tablic edukacyjno-informacyjnych na Szlaku), a jednocześnie oddziaływać praktycznie na ich aktywność poprzez akcje turystyczno-ekologiczne, rajdy, opiekę nad Szlakiem (oznakowaniem, tablicami edukacyjno-informacyjnymi, miejscami przeznaczonymi do odpoczynku i ogólną czystością ścieżek). Finalnie, Projekt stworzy możliwość aktywnego działania oraz zdobywania wiedzy w sferze inicjatyw i postaw obywatelskich. Poprzez naukę o historii kształtowania się ruchu obywatelskiego Solidarności, możliwe będzie zrozumienie genezy struktur międzynarodowych tworzonych po 1989 roku. Wszak idea Grupy Wyszehradzkiej powstała w trakcie spotkań przedstawicieli polskiej i czechosłowackiej opozycji demokratycznej w czasach reżimu komunistycznego na granicznych szlakach Gór Złotych.

     W efekcie realizacji Projektu zilustrowany zostanie praktyczny wymiar kształtowania postaw obywatelskich, zaangażowania się w działalność społeczną i budowania demokracji poprzez działalność w organizacjach pozarządowych, oraz współpracę między obywatelami różnych krajów realizując wspólne idee, założenia i cele, w ramach obywatelskiej dyplomacji. Przykład działalności SPCzS wykraczał nawet poza przyjęte wzorce podziemia solidarnościowego w okresie walki lat 80. SPCzS inspirowała aktywność obywatelską ponad granicami w najtrudniejszym dla budowania takiego zaangażowania obywatelskiego okresie. Współcześnie Solidarność Polsko-Czesko-Słowacka zajmuje się nie tylko południowym, ale i, poprzez Fundację, wschodnim kierunkiem współpracy i wspieraniem inicjatyw obywatelskich w państwach byłego Związku Radzieckiego.

     W efekcie rozpopularyzowany zostanie doskonały, bo sprawdzony w praktyce, wzorzec działalności i efektywnego kształtowania postaw obywatelskich.

   1. Mieszkańcy Ziemi Kłodzkiej zyskają wiedzę o historycznych wydarzeniach jakie w II połowie lat 80-tych XX wieku miały miejsce w Górach Złotych i jak marzenia dawnych opozycjonistów przekuły się w trwały efekt polityczny , jakim jest Grupa Wyszehradzka zrzeszająca Polskę, Republikę Czeską, Słowację i Węgry.
   2. Zaangażowanie mediów polskich i czeskich propagujących historię i ideę Szlaku przyczyni się do promocji walorów turystycznych Lądka Zdroju i Gór Złotych, jako miejsc aktywnego wypoczynku i ciekawej, a niemal zupełnie nieznanej historii współpracy opozycji demokratycznej z dwóch państw w dziele obalenia komunizmu w Europie Środkowe.
   3. Szlak Kurierów Solidarności w Górach Złotych będzie przedsięwzięciem trwałym - swoistym pomnikiem idei społeczeństwa obywatelskiego i dyplomacji obywatelskiej. Zaangażowanie w w opiekę nad Szlakiem młodzieży szkolnej z Polski i Republiki Czeskiej będzie dla niej praktyczną lekcją obywatelskich postaw i krzewienia wzorców osobowych. A na zasadzie synergii również lekcja kultury turystyki i roli działań proekologicznych dla zachowania walorów środowiska naturalnego.
   4. Realizacja Projektu Szlaku podniesie atrakcyjność turystyczną ofert Ziemi Kłodzkiej. Nowy produkt będzie magnesem dla nowej grupy odbiorców zainteresowanych nie tylko turystyką, ale również historią najnowszą doby przemian ustrojowych w Europie Środkowej.

[Mieczysław Piotrowski "Ducin"]

 

---

Zobacz także:
Solidarność Polsko-Czechosłowacka: Przełęcz Karpowska 
Solidarność Polsko-Czechosłowacka: Borówkowa