Małujowice na liście pomników hostorii

     W Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, z dnia 22 listopada 2022 r. poz. 2390 znajduje się Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 listopada 2390 w sprawie uznania za pomnik historii "Kościół parafialny pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła" w Małujowicach.

     W hierarchii zabytków  stosowanych w naszym kraju najwyższą rangę mają zabytki wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. W Polsce jest ich 17, przy czym niektóre pozycje składają się z kilku obiektów np. są dwa kościoły Pokoju w Świdnicy i Jaworze, czy aż 6 kościołów drewnianych w południowej Małopolsce. Po zabytkach UNESCO, następne w klasyfikacji są zabytki posiadające status tzw. pomników historii. Przyznawany jest on zabytkom nieruchomym o wyjątkowej wartości historycznej, naukowej i artystycznej mających wielkie znaczenie dla dziedzictwa kulturalnego Polski. O randze i prestiżu pomnika historii decyduje fakt nadawania go w drodze rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polski na wniosek Ministra Kultury i Dziedzictwa  Narodowego, po uzyskaniu pozytywnej opinii Rady Ochrony Zabytków. Od początku przyznawania tytułu pomnika historii w 1994 r. na liście pojawiło się 113 obiektów. W grudniu 2018 r., wśród 14 uhonorowanych wówczas zabytków znalazł się brzeski Zamek Piastów Śląskich z renesansowa bramą i kaplicą zamkową św. Jadwigi – nekropolią Piastów. Symboliczna, ozdobna tablica upamiętniająca fakt nadania tytułu, znajduje się tuż przy wejściu, w sieni zamku.

     Warto dodać, że z terenu województwa opolskiego na liście pomników historii znajdują się już kościół farny św. Jakuba i Agnieszki w Nysie, kościół odpustowy św. Anny w Oleśnie, most żeliwny na Małej Panwi w Ozimku, zespół staromiejski Paczkowa oraz krajobraz kulturowo-przyrodniczy Góry św. Anny.

     Dlaczego Małujowice znalazły się na liście pomników historii? Wnętrze pochodzącego z początków XIV w. kościoła należy do najcenniejszych w swoim rodzaju na terenie Śląska i całej Polski. Ta szczególna wartość polega na wspaniałym bogactwie polichromii i jego wystroju architektonicznym. Wszystkie ściany wewnętrzne kościoła czyli nawa, prezbiterium i łuk tęczowy opatrzone są malowidłami. Tworzą one największy w Polsce, bo liczący blisko tysiąc  metrów kwadratowych zespół malowideł z czasów późnego średniowiecza, w którym niemal każde ówczesne pokolenie zostawiło swój ślad.

     O oryginalności bogactwa artystycznego kościoła świadczą unikatowe i rzadkie w symbolice sakralnej przedstawienia maryjne w prezbiterium, wyjątkowa scena ukrzyżowania Chrystusa przez cnoty (tylko 12 podobnych przedstawień na świecie), największy w Polsce średniowieczny cykl ilustracji biblijnych (razem 96 obrazów) tworzący zespół tzw. biblii pauperum, czyli swoistego komiksu dla niepiśmiennych, wreszcie niezwyklej urody największy rozmiarowo (258 metrów kwadratowych) w Polsce strop z 640 pomalowanych desek z drewna jodłowego. Kościół małujowicki bywa też określany terminem "Śląska Sykstyna", co wzięło się od indywidualnej autorskiej wizji Sądu Ostatecznego przedstawionej na łuku tęczowym, oddzielającym nawę od prezbiterium.

     W latach 2010-12 najlepsze ekipy polskich konserwatorów z Międzyuczelnianego Instytutu Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki dwóch Akademii Sztuk Pięknych z Warszawy i Krakowa oczyściły malowidła z XIX-wiecznych naleciałości. Wszystko to sprawiło, że dzisiaj wnętrze świątyni prezentuje się znakomicie i jest autentycznym dokumentem ambicji artystycznych z tak odległej epoki średniowiecza.

     Kościół w Małujowicach jest najcenniejszym elementem Brzeskiego Szlaku Średniowiecznych Polichromii wyznakowanego w 1997 r. przez krajoznawców z Oddziału Ziemi Brzeskiej PTTK. W gronie tym byli Roman Chomiński, Stanisław Stefaniuk i Tadeusz Jurek. Wytyczony szlak  wiedzie turystów przez najliczniejsze w skali całego kraju zgrupowanie gotyckich kościołów z lepiej lub gorzej zachowanymi malowidłami sakralnymi na swych ścianach. Od niedawna, z racji swego wezwania jakubowego, kościół leży też na prowadzącym z Brzegu do Oławy, opolsko - dolnośląskim fragmencie odcinka pątniczego szlaku św. Jakuba.

     Artystyczne i historyczne walory świątyni małujowickiej sprawiły, że właśnie ona została wybrana w 2016 r. na diecezjalne sanktuarium świętego Jakuba Apostoła. Stała się ona piątym z kolei sanktuarium tego świętego w naszym kraju. Uznanie za pomnik historii nadaje kościołowi jeszcze wyższą rangę  w hierarchii polskich zabytków przeszłości i wydatnie podnosi atrakcyjność turystyczną Ziemi Brzeskiej.

Tadeusz Jurek
przewodnik turystyczny, autor tekstu do pierwszego w dziejach przewodnika po kościele w Małujowicach (2016 r.) i  bogato ilustrowanego albumu prezentującego bogactwo malarstwa tego kościoła (2019 r.),  z fotografiami Mirosława Czoppy.
Fotografie: Mirosław Czoppa